Nhân mùa Olympic với sĩ khí cao ngút trời từ các tấm huy chương của nước nhà, tôi cũng tát nước theo mưa, dịch
cái bài này để cùng nhau nhìn lại lịch sử. Bài viết được viết bởi Brad Culp, đăng trên trang ironman.com vào ngày 5/8 vừa rồi. Brad là một nhà báo của chuyên trang Competitor và tất nhiên ông cũng là một VĐV Ba Môn phối hợp cứng cựa.
Một cái nhìn về lịch sử
Trong tháng này, Ba môn phối hợp sẽ đánh dấu sự hiện diện lần thứ năm có mặt tại các kì Thế vận hội. Nếu bạn chưa rõ về câu chuyện làm sao bộ môn được khai sinh và phát triển ở San Francisco và Hawaii này bước lên tầm quốc tế, hãy đọc bài bên dưới nhé.
Nguồn gốc của Ba môn phối hợp có thể được truy ra từ nước Pháp vào những năm 1920 khi một số giải thi đấu được tổ chức với sự kết hợp của rất nhiều cự li của bơi, đạp xe và chạy (tất nhiên là không theo thứ tự như bây giờ). Nhưng cụ thể hơn nữa thì quay trở lại năm 1974 ở San Francisco khi Câu lạc bộ San Francisco Track tiến hành một giải thi ở Vịnh Mission bao gồm 5.3 miles chạy (8.5k), 5 mile đạp (8k) và bơi 600 yard (ít hơn 600m chút). Những năm sau đó, thứ tự có sự thay đổi để thành Bơi, Đạp xe và Chạy bộ và cuộc thi cũng được chuyển đến đảo Fiesta ở San Diego. Trong thời kì đầu này, thuật ngữ Triathlon cũng đã bắt đầu được sử dụng.
Từ San Diego đến Hawaii.
Trong hai năm đầu tiên của cuộc thi ở San Diego có sự góp mặt của bác Sĩ quan US Navy John Collins và vợ Judy. Năm 1977, hai vợ chồng nhà Collins có một cuộc tranh luận tại lễ trao giải ở Câu lạc bộ bơi Waikiki với chủ đề là người bơi và người chạy ai là những người khỏe hơn. Lúc đó, Collins đưa ra một bài báo đăng trên tạp chí Sport Illustrated nói là Nam VDV đạp xe người Bỉ Eddy Merckx là người có thể trạng khỏe nhất trên thế giới. Để giải quyết cuộc tranh luận, cả nhóm sẽ tham gia vào một cuộc thi với đề xuất của Collins là sẽ kết hợp cả 3 môn đang được tổ chức ở Oahu vô một luôn - bơi 2.4 dặm Waikiki Rougwater; đạp xe 112 dặm quanh Oahu và Marathon Honolulu. Ai mà về đích trước tiên, chúng ta hãy gọi đó là IRONMAN, câu nói nổi tiếng này cũng xuất phát từ đây.
Đến tháng 2 năm sau, 15 VĐV tham gia vào cuộc thi IRONMAN đầu tiên và Gordon Haller, một chuyên viên liên lạc hải quân đã là người về đích đầu tiên với thời gian 11:46:58. Cuộc thi nhanh chóng phát triển và thông qua một bài viết trên Sport Illustrated vào năm 1979, đã có 50 VĐV đến tranh tài.
Năm 1981, Collins chuyển giao lại cho Valerie Silk, người đã quyết định thay đổi địa điểm thi đấu ở Big Island vào năm 1982, đó cũng là năm duy nhất có đến 02 giải tổ chức trong cùng một năm. Đó cũng là năm đánh dấu một trong những ấn tượng nhất của bộ môn khi Julie Moss, người đã ngã gục khi chỉ còn cách vạch đích một vài mét và bị mất chức vô địch vào tay Kathleen McCartney. Hình ảnh cô Julie Moss kêu gào thảm thiết và lê lết về đích đã được chương trình thể thao Wild World of Sports của ABC ghi lại. Để rồi, vào tháng 10 cùng năm đó, đã có hơn 2000 người đăng kí tham gia nhưng Silk quyết định chỉ có 1000 người được thi đấu.
Vai trò tiên quyết của Les McDonald
Năm 1982 là một dấu mốc quan trọng của Ba môn phối hợp và cũng là năm được xem là có những nền tảng cơ bản đầu tiên cho việc đưa vào Thế vận hội. Sự chú ý của truyền thông nhất là sau màn trình diễn của Julie Moss bò về đích đã làm tăng lên nhu cầu về các giải đua, đặc biệt ở Bắc Mĩ. Ngay sau đó, Jim Curl và Carl Thomas xây dựng một U.S Triathlon Series (USTS) và lập ra cự li Bơi 1.5k, Đạp xe 40k và chạy 10k cho hệ thống thi đấu của họ. Cùng năm, Tri-Fed, liên đoàn đầu tiên của Ba môn phối hợp cũng được thành lập (sau này trở thành USA Triathlon). Một năm sau đó, VDV đã từng thi IRONMAN Les McDonald thành lập liên đoàn Bristish Columbia Triathlon (sau này cũng thành Triathlon Canada). McDonald có lẽ là nhân vật quan trọng và gây nhiều tranh cãi nhất trong lịch sử Triathlon. Ngoan cố, hung hăng, bộc trực và làm việc như điên là đặc tính của gã đàn ông gốc Tân -Ái Nhĩ Lan này.
Năm 1983, trước thềm của Thế vận hội mùa hè 1984 tổ chức ở Los Angeles, Chủ tịch IOC lúc đó là Juan Antonio Samaranch đã có một chuyến công du, nhất là sau khi ông xem một môn thể thao mới lạ trên TV. Nó được phát sóng nằm trong hệ thống của giải USTS và sau khi xem xong Samaranch như bị bỏ bùa. Nó cần phải được đưa vào thi đấu ở Thế vận hội, ông già quyền lực nhất IOC đã nghĩ vậy. Ông bắt đầu tìm kiếm các bang chủ và tổ chức đang điều hành các giải và khi ở Vancouver, ông đã gọi điện ngay đến cho McDonald.
Tôi là Juan Antonio Samaranch. Anh giúp tôi đưa môn Triathlon vào Thế vận hội được không?
Chẳng có bất kì một sự chuẩn bị gì cả, McDonald phán ngay cái rụp "Có" (nếu là tôi thì tôi cũng phán ngay nếu Thomas Bach gọi) và Ba môn phối hợp đường đường chính chính trên hoan lộ tiến vào thánh đường Olympic. Ngay sau đó, Gunnar Erikson, một thành viên người Thụy Điển của IOC được bố già Samaranch chỉ định để hỗ trợ McDonald để từng bước thành lập một Liên đoàn. Để rồi Liên đoàn Ba Môn Phối hợp Thế giới (TFI - Triathlon Federation International) được thành lập với các thành viên Curl, Silk và thêm một số thành viên là Giám đốc cuộc đua các giải ở Mĩ. Bên kia đại dương, Liên đoàn Ba Môn Phối hợp châu Âu (ETU - European Triathlon Union) cũng ra đời dưới sự điều hành của Joop Van Zanten, một người Hà Lan. Hai tổ chức đã có những buổi làm việc và sau đó hai năm, TFI chính thức được thành lập và Van Zanten là chủ tịch đầu tiên. Tuy nhiên, vì một số vấn đề từ tài chính và sự kiểm soát, McDonald được lựa chọn để làm người giám sát (arbitrator - dịch sao cho hay ta?) cho cả hai đơn vị.
Từ đó, mọi chuyện bắt đầu trở nên bát nháo. Những người châu Âu muốn giải IRONMAN ở Hawaii là một giải vô địch thế giới chính thức dựa trên ý tưởng của Valerie Silk. Nhưng sau khi chứng kiến những vấn đề phát sinh giữa hai phe, Valerie quyết định sẽ không để cuộc đua của cô nằm trong hệ thống của TFI và tách ra luôn khỏi ETU để tổ chức ở Bắc Mĩ.
Chứng kiến những thất bại về việc hợp nhất, Samaranch đưa ra một ý tưởng là để Triathlon tham gia vào Liên đoàn Mười môn phối hợp quốc tế (UIPM - International Modern Pentathon Union) để giải quyết các vấn đề gia nhập vào Thế vận hội. Một cuộc hội thảo được diễn ra với sự tham gia của 30 Liên đoàn của các nước thành viên vào năm 1988 và kết quả sơ bộ là đồng ý gia nhập UIPM. Họ cùng nhau thống nhất cho giải Ba môn phối hợp vô địch thế giới cự li Olympic sẽ được diễn ra vào năm 1989 ở Avignon, Pháp.
McDonald nhận thấy việc gia nhập vào UIPM là điều không ổn. Sau một vài buổi thảo luận, McDonald và các cổ đông cho rằng Triathlon sẽ mất quyền tự quyết nếu là thành viên của UIPM và họ sẽ không có quyền trong việc định hướng phát triển bộ môn non trẻ này.
Từ UIPM đến ITU đến Thế vận hội.
Mùa xuân sau đó, phái đoàn đến từ 30 liên đoàn lại gặp nhau ở Avignon trong một nỗ lực để tổ chức và quyết định xem vào UIPM có phải là quyết định đúng hay không. Sau ba ngày tranh luận nảy lửa, các thành viên của các liên đoàn quyết định thành lập nên ITU (Internation Triathlon Union) và sẽ độc lập hoàn toàn với UIPM. McDonald được chỉ định là Chủ tịch đầu tiên của ITU và văn phòng cũng sẽ được đặt tại Vancouver, nơi ông đang điều hành giải Triathlon Canada cùng với người trợ lí lâu năm của mình là Loreen Barnett, sau này cũng trở thành Tổng thư ký của ITU.
Kể từ đây, Triathlon đã một tổ chức có đầy đủ chức năng liên đoàn quốc tế. McDonald được mời vào Hội nghị của IOC năm 1991 để bắt đầu công tác vận động các liên đoàn và thành viên từ các Ủy ban Olympic Quốc gia (NOC - Nation Olympic Committee) cho việc công nhận ITU là một liên đoàn quốc tế (IF - Internation Federation). Ông ấy nhận được sự ủng hộ từ 75 thành viên NOC cũng như hỗ trợ từ FINA (Liên đoàn bơi lặn Quốc tế), UCI (Liên đoàn Xe đạp Quốc tế) và IAAF (Liên đoàn Điền kinh thế giới) để trở thành một tổ chức độc lập. Triathlon vậy là đã trở thành một trong 15 Liên đoàn được công nhận bởi IOC nhưng vẫn chưa được vào Chương trình Thế vận hội. Phải mất 3 năm sau kể từ những ngày đi vận động với những nỗ lực của McDonald, Triathlon mới được định đoạt là đưa vào khung chương trình tại Hội nghị IOC năm 1994 ở Paris. Để rồi từ đây, giải mở màn đầu tiên ở Thế vận hội mùa hè năm 2000 ở Sydney với phần đạp xe sử dụng luật núp gió.
Ở nội dung của Nữ năm 2000, vận động viên nước Thụy Sĩ Brigitte McMahon đã vượt qua ứng cử viên vô địch của nước chủ nhà Michellie Jones để nhận Huy chương vàng đầu tiên ở ngay Nhà hát Sydney Opera nổi tiếng. Bốn năm sau đó, sau khi về đích ở vị trí thứ 10 ở kì Thế vận hội 2004 ở Athens, McMahon bị phát hiện sử dụng chất cấm EPO và cô cũng giã từ luôn sự nghiệp quốc tế nhưng vẫn giữ được chiếc huy chương vàng đó. Vào ngày thi đấu hôm sau ở Sydney là nội dung Triathlon của Nam, VDV người Canada Simon Whitfield đã giành chiến thưởng sau màn tăng tốc kinh dị để vượt qua VDV người Đức Stephan Vuckovic. Tám năm sau đó ở Bắc Kinh, Whitfield giành thêm được một Huy chương bạc nữa để cùng với Nam VDV nước New Zealand Bevan Docherty (Bạc ở Athens và Đồng ở Bắc Kinh) là những người có 02 Huy chương ở Triathlon tính đến thời điểm này.
Thành công ở Cự li ngắn và dài.
Một số VDV có tiếng ở các giải ITU khi chuyển từ cự li ngắn và đã gặt hái được nhiều thành công cho các cự li dài. Một trong những người sở hữu Huy chương Olympic và chức vô địch IRONMAN World Championship là Michellie Jones. Cô ấy "về hưu" sau các giải ở ITU vào năm 2003 và lên ngôi cao nhất ở giải IRONMAN World Championship vào năm 2006. Gần đây hơn, cả hai nhà vô địch ở Kona năm 2015 đều được tôi luyện từ các lò của ITU. Jan Frodeno trở thành người đầu tiên vô địch ở Olympic (Bắc kinh 2008) và Ironman. Daniella Ryf, nhà vô địch nữ Kona 2015 dù thành tích ở Olympic không ấn tượng bằng (về thứ 7 ở Bắc Kinh 2008) nhưng những kĩ năng và sức mạnh đã được tích lũy từ đó.
Việc đạt chuẩn để tham dự vào Thế vận hội là do các Ủy ban Quốc gia đưa ra các tiêu chí khác nhau. Ở Rio năm nay, sẽ có 42 Liên đoàn (một kỉ lục) sẽ có các VDV đại diện tranh tài, bao gồm 6 thành viên mới (Jordan, Na Uy, Puerto Rico, Israel, Barbados và Azerbaijan). Kì thi tuyển các VDV được tranh tài ở thế vận hội sẽ được diễn ra 2 năm trước sự kiện và bắt đầu bằng giải ITU World Triathlon ở Yokohama và kết thúc ở đây. Trong khoảng thời gian này, các VDV sẽ tích lũy điểm số cho các liên đoàn của mình. Liên đoàn nào đạt điểm cao nhất sẽ có tối đa 3 VDV (Nam và Nữ) được xuất phát ở vạch. Sẽ có 112 VDV, bao gồm 56 Nam và 56 Nữ sẽ tranh tài ở Triathlon mùa hè này.
Ba môn phối hợp sẽ lần thứ 5 xuất hiện ở các kì thế vận hội vào tháng 8 này. Cũng như năm khởi điểm, sẽ có 02 ngày tranh tài khác nhau. Nội dung của Nam sẽ diễn ra vào ngày 18/8 và của Nữ là 20/8.
Xem chi tiết hơn ở rio2016.com
-------------------------------------------------------------
Một số chú thích của Blog:
- John Collins và Judy: được xem là những người sáng lập ra giải ở Kona.
- Eddy Merckx: huyền thoại đạp xe, vô địch 5 lần Tour De France.
- Gordon Haller: nhà vô địch đầu tiên của IRONMAN lúc đó đang là tài xế taxi.
- Valerie Silk: được xem bà mẹ của IRONMAN với các thể thức và mô hình vẫn dùng cho ngày nay.
- Les McDonald: Chủ tịch đầu tiên của ITU, ngồi ghế từ 1989 - 2008.
- Juan Antonio Samaranch: Chủ tịch IOC, ngồi ghế từ 1980 - 2001, mất năm 2010.
